Lạc lối giữa muôn vàn cơ hội

Chúng ta đang sống trong một thời kỳ mà những gì từng là giới hạn giờ đây trở thành dư thừa. Tri thức chỉ cách ta vài cú chạm. Công nghệ có thể tự động hóa hàng nghìn giờ lao động. Mạng xã hội giúp con người kết nối và tiếp cận nguồn cảm hứng bất tận. Vậy tại sao, giữa một thế giới tràn ngập khả năng và tiện nghi, chúng ta vẫn không thể hoàn thành những mục tiêu của chính mình?

Nghịch lý này không chỉ là một vấn đề về hành vi, mà là một câu hỏi hiện sinh – một khủng hoảng âm thầm về ý nghĩa, động lực và bản chất của con người hiện đại.

1. Sự sai lầm trong giả định về “thuận lợi”

Ta thường cho rằng sự phát triển vật chất, công nghệ, và thông tin đương nhiên sẽ dẫn đến năng suất cao hơn, khả năng hoàn thành mục tiêu dễ dàng hơn. Nhưng điều này là một suy luận tuyến tính sai lệch.

“Điều kiện thuận lợi không bảo đảm sự định hướng đúng đắn.

Một con thuyền không có la bàn sẽ chỉ càng lạc lối nhanh hơn nếu được trang bị động cơ mạnh hơn. Cũng như vậy, khi con người không có một trục nội tâm vững chắc – một hệ giá trị sâu sắc, một sự hiểu biết rõ ràng về bản thân và mục tiêu – thì tất cả sự tiện nghi, công cụ, tài nguyên bên ngoài chỉ làm tăng tốc sự hỗn loạn nội tâm.

2. Sự phân rã của cái tôi và mục tiêu cá nhân

Trong quá khứ, mục tiêu của con người thường đơn giản, gắn liền với sinh tồn, vai trò xã hội, hoặc truyền thống tôn giáo. Mục tiêu là thứ được kế thừa. Giờ đây, chúng ta phải tự tạo ra mục tiêu – một hành động tưởng như tự do, nhưng lại là gánh nặng.

Khi bị ném vào một thế giới không còn chân lý tuyệt đối, con người phải đối mặt với một nhiệm vụ khủng khiếp: tự xây dựng ý nghĩa sống.

Sartre gọi đó là gánh nặng của tự do: khi không còn ai ra lệnh cho ta, ta lại mất phương hướng.

Vấn đề không phải là ta không hoàn thành mục tiêu, mà là mục tiêu không còn mang ý nghĩa thực chất.

Nhiều người đặt ra mục tiêu học, làm, kiếm tiền, phát triển bản thân… nhưng ẩn sau đó là sự rỗng tuếch, là nỗi sợ bị tụt lại, là sự đồng hóa với kỳ vọng xã hội chứ không phải sự thúc đẩy nội tại.

3. Thế giới bị phân mảnh và tâm trí thì rã rời

Chúng ta sống trong một nền văn minh kích thích và dopamine là vị thần mới. Công nghệ được thiết kế để chiếm đoạt sự chú ý. dopamin của chúng ta. Mỗi cú vuốt trên điện thoại là một liều thuốc gây nghiện.

Trong thế giới này, sự tập trung trở thành tài nguyên khan hiếm nhất.

Mục tiêu thì yêu cầu ta phải:

• Kiên trì.

• Trì hoãn hưởng thụ.

• Tái lập kỷ luật sau mỗi thất bại.

Nhưng nền văn hóa hiện tại lại chống lại tất cả điều đó.

Nietzsche từng viết: “Khi con người không còn chịu được sự buồn chán, họ không còn có thể vĩ đại.”

Và chúng ta là thế hệ không chịu nổi sự chậm rãi, sự nhàm chán, sự tĩnh lặng cần thiết để hoàn thành điều gì đó vĩ đại.

4. Sự phá hủy của động lực nội tại

Nếu không còn một mục đích rõ ràng, nếu sự chú ý liên tục bị phân mảnh, thì điều gì sẽ thúc đẩy ta tiến về phía trước?

• Sự tự ghét bản thân?

• Nỗi sợ thất bại?

• Sự ganh tỵ được nguỵ trang thành động lực?

Tất cả những điều đó đều có thể tạo ra năng lượng, nhưng chúng là năng lượng độc hại – dễ cháy bùng nhưng nhanh cạn kiệt. Và rồi ta kiệt sức, bỏ cuộc, lại quay về vòng tròn lặp lại của trì hoãn – tự trách tiếp tục thất bại.

5. Giải pháp không nằm ở công cụ, mà ở định hướng

Con người hiện đại không cần thêm lời khuyên về cách quản lý thời gian, ứng dụng productivity hay công cụ AI. Chúng ta cần một cuộc truy vấn sâu sắc về bản thân:

Ta thật sự muốn điều gì, khi bỏ đi mọi thứ mang tính so sánh?

Ta có đủ can đảm để theo đuổi một mục tiêu chỉ vì nó đúng với bản chất của ta, dù không ai công nhận?

Ta có thể tái lập kỷ luật như một cách sống, chứ không phải để đạt kết quả tức thì?

Kết luận: Chúng ta đang khát dù đang giữa biển nước

Giữa một thế giới dư thừa công cụ và kiến thức, điều con người thiếu lại là ý nghĩa, định hướng và sức mạnh tinh thần.

Giống như kẻ lạc giữa đại dương mênh mông – nước thì bao la, nhưng không thể uống. Ta có vô số thứ trong tay, nhưng lại thiếu thứ quan trọng nhất: một “tại sao” đủ mạnh để chịu đựng mọi “như thế nào.”

Và có lẽ, nhiệm vụ khẩn thiết nhất của thời đại này không phải là hoàn thành mục tiêu, mà là học cách đặt ra mục tiêu đáng để sống vì.